Wspólnota akademicka Uniwersytetu Jagiellońskiego z głębokim żalem zawiadamia, że 12 stycznia 2024 roku odeszła od nas na zawsze
Ś.P. Prof. dr hab. Krystyna Dyrek
wybitna uczona, profesor w Zakładzie Chemii Nieorganicznej Wydziału Chemii UJ, Prodziekan Wydziału Chemii w latach 1984 – 1990, Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1990 – 1993.
Pani Profesor była cenioną specjalistką z zakresu chemii powierzchni ciała stałego i katalizy. Na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego stworzyła pierwszy w Polsce i liczący się w skali międzynarodowej zespół specjalizujący się w badaniach materiałów katalitycznych metodą Elektronowego Rezonansu Paramagnetycznego. Profesor Krystyna Dyrek była członkiem licznych komitetów naukowych, organizatorem wielu międzynarodowych i krajowych konferencji oraz profesorem gościnnym na uniwersytetach w Paryżu, Detroit i Bolonii.
W osobie Zmarłej żegnamy naszą serdeczną przyjaciółkę, wybitną badaczkę, wychowawczynię wielu pokoleń chemików. Zostanie zapamiętana jako osoba szlachetna i pełna dobroci o ogromnej życzliwości i wielkim zaangażowaniu w sprawy Zespołu, Zakładu, Wydziału i Uczelni.
Jej śmierć jest ogromną stratą dla nauki i całej społeczności Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nabożeństwo żałobne odprawione zostanie 19 stycznia 2024 r. o godz. 9:00 w kaplicy na Cmentarzu Rakowickim, po czym nastąpi odprowadzenie Zmarłej na miejsce wiecznego spoczynku.
Prof. dr hab. Krystyna Dyrek
Kariera naukowa i zawodowa prof. dr hab. Krystyny Dyrek była ściśle związana z Uniwersytetem Jagiellońskim, gdzie przeszła wszystkie etapy kariery naukowej. W latach 1978-1981 i 1993-1997 pełniła funkcję kierownika Zakładu Chemii Nieorganicznej UJ, a w latach 1984-1990 przez dwie kadencje Prodziekana Wydziału Chemii. W latach 1990-1993 profesor Krystyna Dyrek była Prorektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego d/s Współpracy z Zagranicą, członkiem Senatu UJ (1989-1993) oraz członkiem Konwentu Godności Honorowych UJ (1990-2000). Przez 18 lat, do chwili przejścia na emeryturę w 2000 r., kierowała Zespołem Katalizy i Fizykochemii Ciała Stałego na Wydziale Chemii UJ. Profesor Krystyna Dyrek była promotorem kilkunastu prac doktorskich, sześciu z jej uczniów uzyskało stopień naukowy doktora habilitowanego, a trzech tytuły profesorskie. Jej praca na wszystkich stanowiskach spotykała się zawsze z wielkim szacunkiem i uznaniem ze strony uczniów i współpracowników.
Profesor Krystyna Dyrek pracę badawczą w dziedzinie katalizy rozpoczęła w roku 1964 pod kierunkiem Profesora Adama Bielańskiego w nowo utworzonym Zespole Katalizy i Fizykochemii Ciała Stałego na Wydziale Chemii UJ. Prowadzone wówczas badania dotyczyły weryfikacji postulowanych przez elektronową teorię katalizy zależności pomiędzy właściwościami półprzewodnikowymi tlenków metali przejściowych a ich aktywnością katalityczną. Kontynuacją wcześniejszych zainteresowań magnetochemicznych prof. Krystyny Dyrek w tym okresie były badania wpływu stopnia rozdrobnienia tlenków metali przejściowych na ich właściwości superparamagnetyczne.
Praca habilitacyjna profesor Krystyny Dyrek dotyczyła mechanizmu chemisorpcji ditlenu na układach zawierających paramagnetyczne jony metali przejściowych rozproszone w diamagnetycznych matrycach tlenkowych. Badania prowadzone na stałych roztworach typu CoO-MgO i MnO-MgO nowatorską wtedy metodą EPR wykazały, że w miarę rozcieńczania stałego roztworu i zmniejszania się oddziaływań pomiędzy paramagnetycznymi jonami, zmieniają się formy i reaktywność chemisorbowanego tlenu. Studia nad układem V2O5-MoO3 pozwoliły z kolei na poznanie jego składu fazowego, właściwości magnetycznych i optycznych oraz określenie roli centrów wanadowych w procesach adsorpcji i katalitycznego utleniania węglowodorów, a także na określenie mechanizmu i kinetyki procesów redoksowych zachodzących w trakcie tych reakcji.
Profesor Krystyna Dyrek w czasie swojej działalności naukowej nawiązała ścisłą współpracę z wieloma zagranicznymi ośrodkami naukowymi, która zaowocowała nie tylko licznymi wspólnymi publikacjami, lecz również otworzyła drogę Jej współpracownikom do odbycia staży w renomowanych centrach naukowych. W trakcie stażu podoktorskiego w Niemczech, profesor Krystyna Dyrek wykorzystała metodę EPR do nowatorskich badań defektów paramagnetycznych generowanych w tlenkach metali przejściowych (TiO2) pod wpływem światła. Te pionierskie w tym czasie prace wiążą się z problemem wykorzystania energii słonecznej dla produkcji wodoru poprzez fotokatalityczny rozkład wody. Badania natury i właściwości rodników tlenowych zaadsorbowanych na stałych roztworach CoO-MgO doprowadziły do odkrycia zjawiska odwracalnego wiązania tlenu.
Inny ważki wątek zainteresowań naukowych profesor Dyrek dotyczył badań katalizatorów zawierających jony metali przejściowych w matrycach polimerowych, które pozwoliły na określenie mechanizmu wiązania jonów metali przejściowych przez polielektrolity i jony. Inny wątek badań dotyczył zastosowania naniesionych na ZrO2 oksoklasterów wanadowych w reakcji utleniającego odwodornienia węglowodorów i doprowadził do wykazania kluczowego wpływu promotorów alkalicznych na stopień dyspersji powierzchniowych form wanadu jako czynnika decydującego o aktywności i selektywności tych katalizatorów.
Duże znaczenie, zarówno z punktu widzenia badań podstawowych, jak i zastosowań praktycznych, miały prace prowadzone przez profesor Krystynę Dyrek nad rozwojem wzorców dla pomiarów ilościowych metodą EPR. Opracowano metodę otrzymywania i oceny jakości takich wzorców oraz przetestowano ich użyteczność na wielu próbkach katalizatorów, adsorbentów i minerałów.
Badania dotyczące procesów katalitycznego hydroodazotowania i hydroodsiarczania produktów naftowych pozwoliły z kolei na określenie mechanizmu i modelu kinetycznego reakcji HDN i HDS na nowatorskich katalizatorach węglikowych promowanych alkaliami. Ostatni tematy badawczy profesor K. Dyrek, realizowany głównie po przejściu na emeryturę, dotyczył termicznej degradacji skrobi. Zastosowanie ilościowej spektroskopii EPR umożliwiło opracowanie mechanizmu tego procesu i ustalenie wpływu struktury ziaren skrobi i jej modyfikacji chemicznej na przebieg indukowanych temperaturowo procesów rodnikowych.
Głęboka wiedza, dorobek naukowy, charyzma, pełna pasji i dobroci osobowość oraz wielkie zaangażowanie w działalność na rzecz społeczności akademickiej sprawiły, iż profesor Krystyna Dyrek pełniła liczne funkcje z wyboru. Wyrazem uznania dla znaczącej pozycji w środowisku naukowym był Jej wybór w 1998 roku na stanowisko Przewodniczącej Krakowskiego Oddziału PTChem. W Polskim Towarzystwie Chemicznym prof. Krystyna Dyrek pełniła również funkcje Vice-Przewodniczącej Sekcji Ciała Stałego (1979-1984), Vice-Przewodniczącej Sekcji Katalizy (1986-1990), Vice-Przewodniczącej Sekcji Chemii Nieorganicznej (1989-1992). W latach 1996-1999 profesor Krystyna Dyrek była członkiem Komitetu Chemii PAN, a od założenia w 1992 r. jest członkiem Polskiego Klubu Katalizy.
Za swoje osiągnięcia naukowe, organizacyjne i dydaktyczne profesor Krystyna Dyrek została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1974), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1983), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1995) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1998). Za zasługi dla macierzystej uczelni profesor Krystyna Dyrek otrzymała prestiżowy Medal Merentibus (2002) oraz medal "Plus ratio quam vis" (2021).